อาชีพนักดับเพลิงเป็นหนึ่งในอาชีพที่มีความเสี่ยงสูง ไม่เพียงแต่ในแง่ของอันตรายทางกายภาพจากไฟไหม้และสถานการณ์ฉุกเฉิน แต่ยังรวมถึงความเสี่ยงทางด้านจิตใจที่เกิดจากการเผชิญเหตุการณ์สะเทือนขวัญซ้ำๆ หนึ่งในปัญหาทางสุขภาพจิตที่พบได้บ่อยในกลุ่มนักดับเพลิงคือ ภาวะเครียดหลังเหตุการณ์สะเทือนใจ (Post-Traumatic Stress Disorder หรือ PTSD) ซึ่งอาจส่งผลต่อประสิทธิภาพการทำงาน ความสัมพันธ์ในชีวิตประจำวัน และสุขภาพโดยรวมของนักดับเพลิง
PTSD คืออะไร
PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) หรือภาวะเครียดหลังเหตุการณ์สะเทือนใจ เป็นภาวะทางจิตเวชที่เกิดขึ้นเมื่อบุคคลประสบกับเหตุการณ์ที่สร้างความกลัว รุนแรง หรือคุกคามชีวิต โดยสมาคมจิตเวชอเมริกัน (American Psychiatric Association) ได้กำหนดไว้ใน คู่มือวินิจฉัยและสถิติของความผิดปกติทางจิต DSM-5 ว่า PTSD มีอาการหลัก 4 กลุ่ม ได้แก่
- การรำลึกถึงเหตุการณ์ซ้ำๆ (Intrusive Memories) เช่น มีภาพเหตุการณ์ย้อนกลับมา (Flashbacks) หรือฝันร้ายเกี่ยวกับเหตุการณ์
- การหลีกเลี่ยงสิ่งกระตุ้น (Avoidance) เช่น หลีกเลี่ยงสถานที่ บุคคล หรือกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์
- อารมณ์และความคิดที่เปลี่ยนแปลงไป (Negative Changes in Thinking and Mood) เช่น รู้สึกผิด โดดเดี่ยว หรือหมดหวัง
- ภาวะตื่นตัวมากเกินไป (Hyperarousal) เช่น ตกใจง่าย หงุดหงิดง่าย หรือมีปัญหาการนอน
สำหรับนักดับเพลิง PTSD อาจเกิดจากการเผชิญกับอุบัติเหตุร้ายแรง การช่วยเหลือเหยื่อที่เสียชีวิต หรือแม้แต่ความกดดันจากความรับผิดชอบที่ต้องปฏิบัติงานในสถานการณ์ที่อันตราย
สาเหตุของ PTSD ในนักดับเพลิง
นักดับเพลิงต้องเผชิญกับเหตุการณ์ที่ส่งผลกระทบทางอารมณ์อยู่เป็นประจำ เช่น การช่วยเหลือเหยื่อที่บาดเจ็บสาหัสหรือเสียชีวิต การเผชิญหน้ากับไฟไหม้รุนแรง การสูญเสียเพื่อนร่วมงาน และความเครียดจากความรับผิดชอบที่หนักหน่วง เหตุการณ์เหล่านี้สามารถกระตุ้นให้เกิด PTSD โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเกิดขึ้นซ้ำๆ และไม่มีโอกาสได้ฟื้นฟูสภาพจิตใจอย่างเหมาะสม
นอกจากเหตุการณ์เฉพาะหน้าแล้ว ปัจจัยอื่นๆ ที่อาจเพิ่มความเสี่ยงของ PTSD ในนักดับเพลิง ได้แก่
- ชั่วโมงทำงานที่ยาวนานและภาระงานที่หนัก ทำให้เกิดความเหนื่อยล้าสะสมและเพิ่มโอกาสเกิดความเครียดเรื้อรัง
- การขาดระบบสนับสนุนทางอารมณ์ โดยเฉพาะในหน่วยงานที่ไม่ให้ความสำคัญกับสุขภาพจิตของพนักงาน
- ประวัติส่วนตัวของบุคคล เช่น เคยประสบกับเหตุการณ์สะเทือนใจในอดีต หรือมีภาวะซึมเศร้าหรือวิตกกังวลมาก่อน
อาการของ PTSD ในนักดับเพลิง
อาการของ PTSD สามารถแบ่งออกเป็น 3 ด้านหลัก ได้แก่ ด้านจิตใจ ด้านร่างกาย และด้านพฤติกรรม
- อาการทางจิตใจ
- มี ภาพเหตุการณ์เดิมย้อนกลับมาในหัว (Flashbacks) หรือฝันร้ายเกี่ยวกับเหตุการณ์
- รู้สึกกังวล หวาดกลัว หรือโกรธง่ายผิดปกติ
- รู้สึกผิดกับสิ่งที่เกิดขึ้น (Survivor’s Guilt) โดยเฉพาะเมื่อต้องเผชิญกับเหตุการณ์ที่ไม่สามารถช่วยเหลือผู้ประสบภัยได้
- อาการทางร่างกาย
- มีปัญหาการนอน เช่น นอนไม่หลับหรือตื่นกลางดึกบ่อยๆ
- ปวดศีรษะเรื้อรังหรือรู้สึกเหนื่อยล้าตลอดเวลา
- มีปัญหาเกี่ยวกับระบบทางเดินอาหาร เช่น ปวดท้อง คลื่นไส้
- อาการทางพฤติกรรม
- หลีกเลี่ยงสถานการณ์หรือกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์สะเทือนขวัญ
- ใช้แอลกอฮอล์หรือสารเสพติดเพื่อระงับความรู้สึก
- มีแนวโน้มแยกตัวจากสังคมหรือมีปัญหากับเพื่อนร่วมงานและครอบครัว
แนวทางป้องกันและบำบัด PTSD ในนักดับเพลิง
การป้องกันและรักษา PTSD จำเป็นต้องอาศัย การสนับสนุนจากทั้งตัวบุคคล หน่วยงาน และสังคม โดยแนวทางสำคัญ ได้แก่
- ได้รับการสนับสนุนทางสังคม
- สร้างวัฒนธรรมองค์กรที่ส่งเสริม การเปิดใจพูดคุยเกี่ยวกับสุขภาพจิต
- จัดตั้งกลุ่ม Peer Support Program ที่ให้เพื่อนร่วมงานช่วยเหลือซึ่งกันและกัน
- ฝึกอบรมเกี่ยวกับ PTSD และเทคนิคการรับมือ
- สอน เทคนิคการผ่อนคลายความเครียด เช่น การหายใจลึกๆ การทำสมาธิ
- ให้ความรู้เรื่อง การรับรู้สัญญาณของ PTSD เพื่อให้สามารถขอความช่วยเหลือได้ทันที
- เข้ารับการบำบัดทางจิตเวช
- Cognitive Behavioral Therapy (CBT) ซึ่งช่วยให้ผู้ป่วยรับมือกับความคิดเชิงลบ
- EMDR Therapy (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) ซึ่งช่วยลดความรุนแรงของ Flashbacks
- มาตรการขององค์กร
- ปรับโครงสร้างการทำงาน เพื่อลดความเครียดสะสม
- ให้วันลาหรือการสนับสนุนด้านสุขภาพจิตสำหรับพนักงานที่มีอาการ PTSD
การป้องกันและลดความเสี่ยงต่อ PTSD ไม่ได้ขึ้นอยู่กับการดูแลทางจิตใจเพียงอย่างเดียว แต่เริ่มต้นจาก การเตรียมพร้อมที่ดีตั้งแต่ขั้นพื้นฐาน การอบรมดับเพลิงขั้นต้นช่วยให้บุคลากรทั่วไปและเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องมีทักษะรับมือกับเหตุเพลิงไหม้ ลดโอกาสเกิดเหตุร้ายแรง และช่วยให้การปฏิบัติงานของนักดับเพลิงเป็นไปอย่างปลอดภัยมากขึ้น
📌 ร่วมฝึกดับเพลิงขั้นต้น เพื่อเรียนรู้หลักการดับเพลิงอย่างถูกต้อง ป้องกันอันตราย และลดความรุนแรงของสถานการณ์ เพลิงไหม้อาจไม่ใช่สิ่งที่เราควบคุมได้ทั้งหมด แต่การเตรียมพร้อมสามารถช่วยลดความเสี่ยงและผลกระทบต่อทั้งร่างกายและจิตใจได้
ติดต่อสอบถาม : [email protected]
สรุป
PTSD เป็นภาวะที่ส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อนักดับเพลิง ทั้งในแง่ของสุขภาพจิต สุขภาพกาย และประสิทธิภาพในการทำงาน หากไม่ได้รับการดูแลที่เหมาะสม อาจนำไปสู่ปัญหาร้ายแรง เช่น การลาออกจากงานหรือแม้แต่การฆ่าตัวตาย ดังนั้น หน่วยงานดับเพลิงควรให้ความสำคัญกับการสร้างวัฒนธรรมองค์กรที่สนับสนุนสุขภาพจิต และส่งเสริมให้พนักงานสามารถขอความช่วยเหลือได้โดยไม่รู้สึกละอาย
การรับมือกับ PTSD ไม่ใช่เพียงแค่เรื่องของบุคคล แต่เป็นเรื่องของทั้งองค์กรและสังคมที่ต้องช่วยกันสร้างระบบสนับสนุนที่ดี เพื่อให้นักดับเพลิงสามารถปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีสุขภาพจิตที่แข็งแรง
อ้างอิง
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5)
- Smith, J. et al. (2020). “Firefighter PTSD: Causes, Effects, and Treatment.” Journal of Occupational Health Psychology
บทความที่น่าสนใจ
- เทคนิคการยกของหนักอย่างถูกวิธี
- เทคนิคการเข้าควบคุมเพลิง ในสถานการณ์ต่างๆ
- ISO 9001 มาตรฐานระบบบริหารคุณภาพที่ทุกองค์กรควรรู้
- จป เทคนิค คืออะไร